„Dobri ljudi“ u srpskoj srednjovekovnoj državi

Ivanović, Miloš (2017) „Dobri ljudi“ u srpskoj srednjovekovnoj državi. Istorijski institut, Beograd. ISBN 978-86-7743-119-8

Text Ivanovic-Dobri ljudi (PDF sa koricama).pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (12MB)

Abstract

Izučavanje uloge i položaja „dobrih ljudi“ u srpskom srednjovekovnom društvu zahtevalo je da se istraže raznovrsni izvori i da se ponekad ide van osnovne teme istraživanja. Zbog toga se na neka pitanja nije mogao pružiti precizan i zadovoljavajući odgovor. Hronološke granice srednjeg veka prekoračene su kako bi se ukazalo na to da je reč o kompleksnoj pojavi „dugog trajanja“ koja otvara polja za dodatna proučavanja. Naše istraživanje pokazuje da se termin „dobri ljudi“ koristio kako bi označio osobe koje su dostojne poverenja i koje istovremeno poseduju određena znanja i iskustva iz oblasti za koje su angažovani. Upravo je ovim pojmom označeno 12 staraca koji su 1355. trebali da ukažu na sporne međe između Ponorca, Kruščice i Labićeva. Ujedno, to je i hronološki prvi po redu pomen „dobrih ljudi“ za područje srpske srednjovekovne države. Činjenica da su u većini akata koji govore o utvrđivanju spornih međa ova lica obično nazivana starinicima otkriva nam da su se za taj zadatak birale osobe čija je dugovečnost garantovala da dobro poznaju prilike na terenu. Obezbeđivalo se to i time što su određivani među žiteljima kraja u kom se odvijao spor. Zapaženo je da su iskaz obično davali pod zakletvom, koju su polagali pred pristavom ili nekim crkvenim licem. Učešće pristava bilo je značajno jer su to bile osobe koje su uživale javnu veru. Na neki način, starinici su igrali ulogu porotnika, a Dušanov zakonik je predviđao da ih pop u crkvi treba da zakune. U radu je naglašeno da se najveći broj pomena „dobrih ljudi“ sreće u okviru Novobrdskog zakonika despota Stefana Lazarevića iz 1412. godine. U uvodu ovog pravnog spomenika je zabeleženo da ga je sačinilo 24 „dobrih ljudi“ vičnih rudarstvu. Pretpostavlja se da su to učinili na osnovu običajnog prava, a možda i nekih starijih propisa, držeći se onoga što je već primenjivano. Prema rudarskim propisima ovog Zakonika oni su imali ulogu arbitara pri razgraničavanju dve rudarske jame. Svakako da su za taj posao morali posedovati stručna znanja. Izneli smo argumente u prilog tezi da su birani kao ad hoc telo za svaku pojedinačnu parnicu, te da nisu bili stalan organ vezan za rudarstvo. Uz njih je išao urbarar, lice koje je uživalo javnu veru u rudarskim poslovima. Moguće je da su birani od strane vlasnika okana koje je trebalo razgraničiti. Njegova dužnost je bila i da sve odluke upiše u svoj tetrag. Značajnu ulogu „dobri ljudi“ su imali i prema odredbama istog Zakonika koje su regulisale gradski život u Novom Brdu. Zajedno sa vojvodom, knezom, protopopom i purgarima učestvovali su u suđenju parnica koje su se ticale baština. Iz samog zakonskog teksta, kako smo već podvukli, nije moguće zaključiti kakvu su tačnu ulogu u tim suđenjima imali „dobri ljudi“ i od koga su imenovani. Najlogičnijim se čini pretpostavka da su vršili funkciju porote. Kako nisu sačuvani dokumenti o suđenjima nije poznato koliko ih je ukupno birano. Takođe, termin „dobri ljudi“ je korišćen da označi četvoricu magistrata koji su birani od strane vojvode, kneza i purgara za kontrolu cena u gradu. Nije poznato na koji su način vršili svoj posao i da li su eventualno za njega primali neku novčanu nadoknadu. Konačno, tim pojmom su u Zakonu Novog Brda nazivani oni koji su trebali svedočiti kada je obavljana transakcija baštinama što se moralo beležiti u nomičku knjigu. Primetili smo da je sličan postupak po tom pitanju primenjivan i u drugim srpskim gradovima. Kako bi upotpunili našu analizu ukazali smo da institucija „dobrih ljudi“ vodi poreklo iz starog Rima. Brojni podaci o njima iz perioda ranog srednjeg veka potiču sa područja Franačke države gde su učestvovali u dokaznom postupku i pri donošenju odluka na sudu. Očekivalo se od njih da raspolažu izvesnim pravnim kompetencijama i da budu dostoverne osobe. Obično su poticali iz okoline u kojoj se vodio spor. Stoga je primećeno da su „dobri ljudi“ u srpskoj srednjovekovnoj državi imali slične karakteristike kao osobe označene istim pojmom na području Zapadne Evrope. Drugačiju ulogu imali su u italijanskim gradovima. U njima su tokom XI veka tim pojmom označavani odbori koji preuzeli upravu nad gradskim poslovima

Actions (login required)

View Item