Naličja modernizacije. Srpska država i društvo u vreme sticanja nezavisnosti

Jovanović, Vladimir and Vuletić, Aleksandra and Samaržić, Momir (2017) Naličja modernizacije. Srpska država i društvo u vreme sticanja nezavisnosti. Istorijski institut, Beograd. ISBN 978-86-7743-126-6

Text NALICJA MODERNIZACIJE - final knjiga.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution Non-commercial No Derivatives. Download (16MB)

Abstract

Desetog avgusta 1878, na rođendan kneza Milana Obrenovića, formalno je proklamovana nezavisnost Kneževine Srbije, izvojevana u ratovima protiv Osmanskog carstva 1876‒1878. „Rano top puče s grada, zazvoniše zvona u svim crkvama“, zapisao je u svom dnevniku toga dana književnik Milan Đ. Milićević. Topovski plotuni s Kalemegdanske tvrđave simbolično su označili kraj jednog razdoblja u istoriji novovekovne Srbije, razdoblja izgradnje države i borbe za izdvajanje iz okvira Osmanskog carstva i međunarodno priznanje nezavisnosti, kao njen najznačajniji spoljnopolitički uspeh u 19. veku. Kako ondašnja politička elita, tako i kasnija istoriografija, sticanje nezavisnosti posmatrali su ne samo kao prelomni trenutak u političkoj istoriji, već i kao neophodnu pretpostavku sveobuhvatnog privrednog, društvenog i kulturnog razvoja. Međutim, pri ukazivanju na višestruki značaj koji je sticanje nezavisnosti imalo za srpsku državu i društvo, često se gubi iz vida da su mogućnosti razvoja suštinski bile uslovljene postojećim okolnostima. Tim okolnostima, odnosno strukturnim pretpostavkama državnog, društvenog i privrednog razvoja Srbije u vreme njene afirmacije kao nezavisne države, bavi se ova knjiga. Zašto modernizacija? I zašto naličja? Polazeći od teze Jirgena Koke da je „analitička upotrebljivost koncepata koji ne isključuju gotovo ništa malena“, te da „naši koncepti ne treba da budu sveobuhvatni, već precizni“ ili, drugim rečima, ako je svaka vrsta promene uslovljene spoljašnjim uticajem modernizacija, onda i sam pojam dolazi u pitanje, prihvatljivom smatramo sveobuhvatnu definiciju Alberta Martinelija prema kojoj je modernizacija „specifični skup društvenih, ekonomskih, političkih i kulturnih promena širokog opsega koji je obeležio svetsku istoriju poslednjih dvesta godina i koji vodi poreklo iz dvostruke revolucije (ekonomsko-društvene i političko-kulturne) druge polovine XVIII veka; to je u načelu globalni proces u dvostrukom smislu, jer uključuje sve vidove obuhvaćenih društava i jer se iz svog primarnog centra, Zapadne Evrope, progresivno širi na čitavi svet“. Pojam modernizacije, kao i proces koji on opisuje, potrebno je posmatrati istorično, uz podrazumevanje različitih geografskih, privrednih, političkih i kulturnih konteksta koji uslovljavaju način i dinamiku recepcije spoljašnjih uticaja, pri čemu su istorijska iskustva prethodna dva veka pokazala „da se promene koje predvode tehnologija i tržište nameću na jednoobrazniji način u različitim kontekstima, dok se mnogo više razlikuju kulturni, politički i institucionalni odgovori“. Savremene teorije društvenog razvoja podrazumevaju da jednoobrazni odgovori na modernizacijske podsticaje ne postoje, već da je način na koji će svako društvo odgovoriti uslovljen postojećim, istorijski formiranim, socijalnim i kulturnim obrascima i vladajućim političkim sistemom, te da će rezultat transformacije biti specifičan odraz interakcije novog i zatečenog, koji će suštinski odrediti i dalji tok i brzinu unutrašnjih promena. Izbegavajući eshatološku intenciju zapadne modernizacijske paradigme, neophodno je istaći da je razvoj moderne srpske države u 19. veku nemoguće promišljati bez podrazumevajućeg značaja koji na državu i društvo – shvaćenih kao jedno u skladu sa poznokameralističkim obrascima prema kojima je i srpska država organizovana u prvim decenijama svog postojanja, usled velikog uticaja obrazovanih pravnika Srba iz Habzburške monarhije – vrše uticaji koji dolaze s evropskog zapada, pa i njegove geografski najbliže emanacije, Habzburške monarhije. Političke elite evropskog jugoistoka koje su težile stvaranju sopstvenih nacionalnih država izvan okvira Osmanskog carstva, u svom nastojanju da ih razvijaju saglasno zapadnim modernizacijskim obrascima, bile su prinuđene da pokušaju da u vrlo kratkom vremenskom roku sprovedu proces transformacije kroz koji su zapadnoevropske države prolazile od početaka ranog modernog doba. Srpska država 19. veka prolazila je na taj način uporedo, s jedne strane, kroz procese političke, privredne i društvene transformacije, dok se s druge strane odvijao proces izgradnje nacionalne države i konstrukcije novog oblika kolektivnog identiteta – nacionalnog, utemeljenog na etničkim identitetima predmodernih zajednica, vodeći ka preobražaju demotske etnije u političku naciju koji se odvijao uporedo s procesom izgradnje države, odnosno s pojavom svesti o neophodnosti njenog teritorijalnog proširenja, jer nacija i njena država su strukture koje teže međusobnoj kongruentnosti. Usmerenim ka analizi uticaja porodične zadruge, istraživačima je iz fokusa izmaklo naglašavanje neophodnosti posmatranja srpskog društva kao seljačkog društva, oblikovanog delovanjem raznovrsnih istorijskih, društvenih, privrednih okolnosti koje su definisale njegovu specifičnost, a posebno često isticanu izrazito egalitarnu socijalnu strukturu. Upravo specifičnosti razvojnog puta srpske moderne države, s fokusom na razdoblje u kojem ona stiče državnu nezavisnost, te distinkcija između ponuđenih obrazaca i postojeće prakse, koji govore o njihovoj recepciji, suština su našeg pokušaja razumevanja dinamike i recepcije procesa modernizacije koje, pomalo eufemistično, nazivamo njenim naličjima

Actions (login required)

View Item